مقدمه:
برای
بحث درباره اشتباه بهتر است ابتدا ماده 190 قانون مدنی را مطالعه نمود چون
در این ماده از شرایط اساسی صحت معامله صحبت شده و بند اول آن قصد و رضای
طرفین معامله را یکی از شرایط دانسته است.
برای
انعقاد هر عقدی طرفین باید قصد و رضا یعنی اراده داشته باشند و آنها نه
فقط بایستی اراده خود را بصورت ایجاب و قبول اظهار دارند بلکه رضای طرفین
باید موجود باشد. در مورد قصد باید دانست که قصد یا موجود است و یا معدوم.
بدیهی است که در صورت عدم وجود قصد، معامله باطل خواهد بود ولی رضا ممکن
است موجود و در عین حال معلول باشد. طبق ماده 199 قانون مدنی، موجبات معلول
بودن رضا دو امر است: اکراه- اشتباه.
این ماده فقط اکراه و اشتباه را موجب عدم نفوذ دانسته است. البته با
مطالعه مواد 416 و 439 قانون مدنی به این نتیجه میرسیم که تدلیس و غبن نیز
در نفوذ معامله بی‌تأثیر نیست. منتهی فقط به مغبون حق فسخ میدهد. ولی جای
بحث فقط در اشتباه است. زیرا قانون صراحت دارد که اشتباه موجب عدم نفوذ
معامله است. پس این را به عنوان یکی از موارد عیوب اراده مورد بحث قرار
می‌دهیم.
فصل اول
تعریف اشتباه:
واژه اشتباه در زبان حقوقی در زبان حقوقی معنی محدودتری دارد. اشتباه را نویسندگان حقوق مدنی چنین تعریف کرده اند:
«اشتباه تصور نادرستی است که انسان از حقیقت پیدا می‌کند»[1] و یا:
«تصور غلطی است که انسان از شیئی می‌کند»[2]
در کتب عربی اشتباه را غلط می نامند. فقهای اسلامی اشتباه را تحت عنوان خطاء، جهل و نسیان نامیده اند.
فصل دوم
اقسام اشتباه:
در
حقوق ایران اشتباه را از نقطه نظر درجه تأثیر آن در عقد تقسیم بندی کرده
اند. یعنی اقسام اشتباه را اشتباه مؤثر و غیرمؤثر در عقد دانسته اند و
اشتباه مؤثر را گاهی موجب بطلان و گاهی موجب عدم نفوذ معامله محسوب داشته
اند.
طبق نظر موسوم (در کتب عربی) اشتباه بر سه نوع است:
«اشتباهی که موجب بطلان عقد است که آنرا اشتباه مانع نامیده‌اند.
«اشتباهی که بطور نسبی موجب بطلان عقد است (قابل بطلان).
«اشتباهی که تأثیری در صحت عقد ندارد.
اشتباه نوع اول را در سه مورد دانسته اند:
«اول
در ماهیت عقد- دوم در مورد معامله- سوم در سبب معامله. دکتر السهنوری در
کتاب خود اشتباهی را که هنگام پیدایش اراده صورت نگرفته و اراده را معیوب
نمی‌سازد ولیکن به هنگام نقل آن صورت بگیرد یعنی اراده حقیقی با اراده
انسانی متفاوت داشته باشد اشتباه در نقل نامیده است. و نوع دیگر اشتباه را
که بهنگام تفسیر اراده صورت میگیرد، اشتباه تفسیری دانسته است.
در حقوق انگلیسی اشتباه را به نوعی دیگر تقسیم کرده و آنرا سه قسم دانسته اند:
«اشتباه مشترک»
«اشتباه متقابل»
«اشتباه یک جانبه»
بعضی از نویسندگان اشتباه مشترک را همان اشتباه متقابل دانسته اند.
الف- اشتباه مشترک:
این
اشتباه در موردی است که طرفین معامله هر دو اشتباه مشابهی مینمایند.
هرکدام از آنها قصد طرف دیگر را میداند و آنرا قبول می‌کند و هر دو در
مسائل اصلی و اساسی عقد اشتباه می‌کنند. برای مثال مورد معامله اتومبیلی
باشد که از بین رفته (در حین عقد) درحالیکه طرفین آنرا موجود تصور کنند.
ب) اشتباه متقابل:
وقتی
است که طرفین به قصد یکدیگر پی نبرده و هر کدام مقصود خود را می‌فهمند.
مثلاً شخص الف پیشنهاد فروش اتومبیلی را می‌کند که ولی شخص ب تصور می‌کند
که پیشنهاد راجع به اتومبیل وی لیکن از مدل دیگر میباشد. در چنین صورتی
علیرغم وجود اراده، تطابق واقعی بین پیشنهاد و قبول وجود نداشته و درنتیجه
معامله ضرورتاً باید باطل باشد.
ج) اشتباه یک جانبه:
در
این نوع اشتباه که اشتباه به معنای واقعی است فقط یکی از طرفین در اشتباه
بوده و طرف دیگر نیز از این امر آگاه میباشد. مثلاً هرگاه شخص الف توافق
به خرید نقاشی بخصوصی از شخص ب بنماید. به تصور اینکه اصل است اما درواقع
بدل و کپی آن باشد. اگر ب نسبت به تصور اشتباه الف جاهل باشد مورد از موارد
اشتباه متقابل خواهد بود ولی اگر او بداند اشتباه یک جانبه خواهد بود.
در مورد این اشتباه نیز توافق واقعی بین ایجاب و قبول وجود نداشته درنتیجه معامله فاقد اثر میباشد.
تفاوت بین اشتباه متقابل و اشتباه یک جانبه:
تشخیص بین این دو اشتباه است. اگرچه مسئله‌ای که در این دو مطرح میشود شبیه میباشد. لیکن روش رسیدگی تفاوت دارد.
اگر اشتباه متقابل عنوان شود رسیدگی قضائی جنبه موضوعی داشته ولی اگر اشتباه یک جانبه عنوان شود رسیدگی جنبه شخصی خواهد داشت.[3]
فصل سوم
آثار اشتباه و شرایط تأثیر آن:
الف- آثار اشتباه:
اشتباه
در معامله گاهی موجب بطلان و گاهی نیز موجب عدم نفوذ عقد میباشد و در
بعضی موارد نیز به مشتبه حق فسخ میدهد و گاهی نیز موثر در عقد نبوده و حقی
برای طرف ایجاد نمی کند.
در
مورد اثر اشتباه متقابل و یک جانبه درکا من لوو انصاف باید افزود که اشتباه
متقابل در کا من لوفی النفسه موجب بی اعتباری قرارداد نمیشود. دادگاه به
این مسئله رسیدگی کرده و تصمیم میگیرد و برای اخذ تصمیم به نیات طرفین
توجه نمی‌کند چون از این جهت در هر حال رضایت واقعی وجود ندارد. دادگاه شخص
ثالث معقولی را در نظر میگیرد و می بیند که آیا شخص مزبور از رفتار آنان
چه استنباطی کرده و توافق آنها را به چه معنی گرفته است. قاضی بلاک برن
میگوید: اگر کسی هر قصدی که داشته باشد طوری رفتار کند که یک شخص ثالث
معقول چنین پندارد که او با شرایط طرف دیگر موافق میباشد این شخص با چنین
رفتارش متعهد خواهد بود و معامله بقوت خود باقی خواهد ماند. بنابراین در
چنین حالتی دادگاه با وجود یک اشتباه مهم قرار داد را نسبت به طرفین الزام
آور خواهد شناخت و قرارداد صوری به قوت خود باقی میماند.
در
سیستم انصاف نیز قرارداد صرفاً باستناد اشتباه متقابل فاقد اثر نمی‌باشد
بلکه دادگاه درباره مفهوم تعهد تصمیم گرفته و به طرف هم حق فسخ نمیدهد و
انصاف از این جهت از قانون پیروی می‌کند.
اشتباه
یک جانبه که اغلب به صورت اشتباه در شخصیت میباشد در کامن لو در صورتی
موجب بی اعتباری قرارداد است که مدعی اشتباه برای رهائی از تعهدی که کرده
مسائلی را ثابت کند که در بحث مربوط در اشتباه در شخصیت خواهد آمد.
اگر اشتباه یک جانبه در شرایط اساسی معامله باشد موجب بی اعتباری قرارداد خواهد بود.
:: برچسب‌ها:
پایان نامه ,
اشتباه ,
و ,
ابطال ,
قراردادها ,
:: بازدید از این مطلب : 91
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
