مصرفي واژه ها:

قبل از اينكه به مصرفي و بررسي بناهاي مورد بحث بپردازيم، لازم است كه تعدادي از كلمات به كار رفته در متن را مصرفي و معاني و مفاهيم و مورد امتهايي كه از نظر ما به يا كلمات تعلق مي گيرد را بيان كنيم.

سرا: به بنايي گفته مي شود كه حياط در ميانه دارد و دور تا دور حياط را حجره هايي در يك يا دو طبقه فرا گرفته اند.

تيمچه: اين فضا به عوض حياط، فضايي مسقف دارد كه دور تا دور آن حجره ها در يك يا دو طبقه قرار دارند. سقف اغلب تيچه ها پر كار است و نورگيرهايي دارد.

بازانداز: محلي كه در آن اجناس تخليه و بارگيري مي شوند.

دالان: فضاي ممتد مسقف كه ارتباط بين بناهايي مثل سرا و تيمچه را با راستة بازار يا بقيه قسمتها فراهم مي سازد.

بازشوي چوبي : در و پنجره اي كه با چوب ساخته و تزئين شده است و مي تواند با لولا جابه جا شود يا به كل برداشته شده، كنار گذاشته شود.

       v          در بررسي موارد خاص هر جا معاني و مفاهيم جدا از بحثهاي معمارانه دريافت كرديم از علامت (*) در مصرفي آن استفاده كرديم، اغلب اين دريافتها دروني بوده و بحثي دربارة آن صورت نگرفته و فقط در جهت بيان تأثيرات فضايي بر روح و روانمان بازگو شده است.

 

تركيب بندي كلي فضاها:

به طور كلي مي توان گفت سرا، با مطرح ترين واحد تشكيل دهنده و خود يعني حياط، هيت گرفته و در اطراف حياط، واحدهاي تجاري شروع به شكل گيري و فعاليت كرده اند. اين واحدها از كوچكترين خود، يعني حجره گرفته تا حياطهاي كوچكي كه مصرفي شدند همه رو به مركز مجموعه يعني حياط دارند.

اين ارتباطيا كاملاً مستقيم است با مثل حجره هاي داخل حيا.

و يا غير مستقيم؛ مثل حجره هاي دالانها و حياط هاي كوچك كه توسط دالانها به سم حياط كشيده شده اند.

در هر صورت تركيب بندي كل فضا به وحدت و يكپارچگي و از همه مهمتر ارتباط در مركز سرا يعني حياط مي انجامد.

با وجود اين همه در ارتباط تيمچة پوستي گلشن استقلال هر كدام از واحدها، خصوصاً تيمچه به خوبي حفظ شده است. اين ارتباط شديد در بطن هنجارهاي بازار و تعاريف تيمچه و سرا نهفته باشد. اما آنچه از ظاهر پيداست دو واحد تجاري مستقل است كه حتي در نگاه اول نمي توان فهميد تا چه حد از حيث معماري درهم فرو رفته اند.

در تركيب كلي تر، يعني اتصال و ارتباط تيمچه و سرا با راستة اصلي بازار هم اين دو واحد مانند شاخ و برگ درخت به تنه اصلي متصل هستند و از سژيان و جنبش راسته بازار تغذيه مي كنند.

بنابراين سراها و تيمچه ها در كنار رشد ارگانيك راسته بازار، در هر فضا و مساحت مناسبي به اين شاهرگ چسبيده اند، اما پس از اين تولد با نظم و ترتيب خاص معماري خويش بزرگ شود شخصيت يافته اند.

آنچه كه مسلم است با واحدهاي نزديكتر به تنه اصلي در اين جنبش و تغذيه سهيم تر هستند. دالانهاي قسمت غربي حجره هاي فعالتري نسبت به دو دالان ديگر سرا دارند. در خود اين دالانها هم حجره هاي نزديك به در ورودي فعالتر هستند. البته تغيير كاربري اغلب حجره هاي سرا از عمده فروشي به خرده فروشي مانند حجره هاي راسته بازار در اين ارتباط موثر است.

با وجود اينكه از گذشته كاركرد اين فضاها تصوير دقيقي نداريم، ولي به خوبي حس مي شود كه حجره هاي قسمت شرقي كه از راسته بازار دورتر هستند، استعداد بيشتري براي تبديل شدن به انبار را دارا مي باشند. به طور كلي قسمت شرقي از سكون و يكنواختي بيشتري برخوردار است.

در بحث دالانها به اين نكته اشاره مي شود كه دالانهاي غربي به علت دارا بودن امتياز ذكر شود از تزئينات بيشتري برخوردار هستند و كلاً با دو دالان شرقي متفاوت هستند. خوب بود اين مطالب با تصوير همراه مي شد.

مصرفي كلي مجموعه سراي گلشن و تيمچه پوستي:

مجموعه سراي گلشن از بناهاي بزرگ و به گفته بازاريها، مهم بازار اصفهان است  كه توسط ط حاجي آقا محمد زماني » در زمان كريم خان زند نمايندة والي محلي اصفهان تأسيس شده است. سراي گلشن طبق وقفنامه، وقف روشنايي حرم مطهر امام علي (ع)  مي باشد. تاريخ تأسيس حدوداً 1782م. مي باشد.([1])

تيمچه پوستي يا همزمان با سرا ساخته شده، چون به حد براي سرا چسبيده است و يا يك بناي قاجاري است.(2)

اين مجموعه تقريباً وسط بازار اصفهان قرار دارد. دو ورودي غربي سرا و تنها ورودي تيمچة پوستي در راسته معروف به گلشن قرار دارند. فعاليت عمده اين راسته، سراي گلشن و تيمچه پوستي پارچه فروشي مي باشد.

جنوب سراي گلشن محوطه بازي وجود دارد كه محليان به آن بارانداز مي گويند. اجناس تجار و حجره در آن تخليه مي شود. ورودي سوم سرا به اين بارانداز گشوده مي‌شود. بارانداز گلشن در قديم بنايي فعال بوده كه از قسمتهاي مختلفي تشكيل مي شده است. ولي متأسفانه اين بنا حدود 30 سال پيش تخريب شده است.

در پلاني كه از كتاب Der Bazar von Istahan  در باده سراي گلشن اخذ شده است، پلان وضعيت قبلي بارانداز مشخص است.

بناي سراي گلشن تشكيل شده از يك حياط در ميانه با حوض و باغچه و يك طبقه حجره در اطراف. در امتداد وروديهاي سرا دالانهايي قرار دارند كه به چهار گوشه حيط منتهي مي شود. دالان سمت شمال شرقي به حياط بسته كوچكي مي رسد كه تعدادي حجره دارد و هم اكنون انبار مي باشند. اين حياط بازسازي شده است.

در قسمت شمال شرقي سرا حياط كوچك كشكولي وجود دارد كه از تزئينات ديوار ها و حجره هايش پيداست كه زماني فعال و با اهميت بوده است.

ولي اكنون حجره ها به انبار تبديل شده است.

در كتاب Der Bazar von Istahan آمده است كه ماشينهاي دستي اتوماتيك در حجره‌هاي اطراف اين حياط مشغول به كار بوده اند.

در قسمتهاي شمال غربي و جنوب غربي سرا هم حياطهاي كوچكي هستند كه البته حجره هاي آنها بازسازي شود و فعال هستند.

در قسمت جنوب شرقي سرا كنار، مسجد، فضايي سر پوشيده با سقف صاف قرار دارد كه حجره دالان به آن تيمچه مي گويند.

شايد اين مكان قبلاً تيمچه اي بوده كه سقفش فرو ريخته و اين سقف صاف را براي آن زده اند كه البته با توجه به شكل ديوارها احتمال آن كم است و يا حياط كوچكي بوده است.

نكته قابل توجه اين كه تمام بازشوهاي حجره هاي اين به اصطلاح تيمچه هنوز چوبي هستند و بازسازي شده اند. خود تيمچه هم به نظر مي رسد كه مرمت شده است.

با اين امتيازات محيط زيبا و دلنشيني است، هر چند كه تاكنون به صورت انباري درآمده است و فضا تعريف خود را از دست داده است.

اما به عنوان مثالي كه تا حد زيادي به گشذته خويش نزديك است. قابل بررسي مي‌باشد.

سرا و تيمچه هندسه تقريباً منظمي دارند، به جز دالان شمال غربي كه از اثر جلوآمدگي حجره هاي راسته بازار با محورهاي اصلي حياط زاويه دارد، بقيه دالان ها به موازات يكي از محورها و براي ورود به حياط كشكولي، شكست يافته اند.

اين نظم تا حد زيادي در مادهاي حياط مشهود است.

باغچه ها و حوض قرينه كامل نيستند اما با تكيه بر اين مطلب كه در طول زمان دست خوش تغيير بوده اند، مي توان حدس زد كه با نظم حياط همخواني داشته اند.

تيمچه پوستي كه درون حجره هاي قسمت غربي سرا و حجره هاي راسته گلشن قرار دارد، جزء مجموعه محسوب مي شود اما با نظم خاص خود ورودي مجزا از راسته بازار، مي تواند مبنايي مستقل به حساب آيد. فضاي داخلي تيمچه بسيار زياد زيباست و سقف آن جزو يكي از پركارترين سقفهاي تيمچه هاي بازار اصفهان مي باشد.

از ديگر بخش هاي سرا مي توان به مسجد گلشن اشاره كرد كه در جنوب شرقي سرا واقع شده است. اين مسجد به تازگي مرمت شده است و بر روي آن گنبد زده اند.

فضاي داخلي از يك هشت ضلعي تشكيل شده كه پستوهايي در چهار طرف وجود دارد. در انتهاي پستوي شمالي اتاقي براي خوابيدن وجود دارد.

حياط :

حياط كشكولي يك طبقه سرا، تقريباً  كل مساحت مجموعه را به خود اختصاص داده است. چهار دالان به گوشه هاي اين حياط ختم مي شوند. جلوي ورودي ها، چهار حوض كشكولي قرار دارند. وسط حياط حوض دواري هست با چهار باغچه با درختان كهن كه البته در طول سالها تعداد زيادي از آنها بريده شده اند.

36 حجره به حياط گشوده مي شود كه تقريباً تمامي آنها فعال مي باشند. در نمادها، تزئيناعت آجري به كار رفته و خط بام، با شرفه اي چوبي، تقويت مي شود. بيشتر بازشوها بجز يك يا دو مورد آنها فلزي شده اند. مجموعه باغچه ها كه حدود 50 سانتيمتر پايين رفته است، درست در مركز حياط قرار ندارند و قرينه نيست.

از يك از حجره داران شنيديم كه قسمت غربي كه باغچه اش كوچكتر است، چندين سال قبل تعويض شده است و به نظر مي رسد، عدم تقارن از اين دستكاري ناشي شده باشد.

نور در حياط:

نور: شهر اصفهان، تقريباً رد تمامي فصول، آفتاب تندي دارد. در زمستانها به غير از روزهايي كه هوا ابري است، بين ساعت 10 تا 16 خورشيد پر قدرت مي تابد.

شايد اولين تأثيري كه حياط، پس از ورود به آن – از دالان تاريك – بر ما گذاشت، محوطه وسيع نوراني بود و نماها، سنگفرش ها كه به خاطر اين تابش، طلايي شده بودند. تأثير تابش خورشيد بر حياط در چند مورد زير نمود محسوسي داشت:

- حس سكون و يكنواختي در كل حياط؛

- تضاد شديد بين نماهاي زردِ نوراني با حفرهايي سيا؛ مثل ورودي دالاني و بازشوها؛

- سايه روشن هاي قوي در محدوده باغچه و بين درختان؛

- يكدست نمودن سنگفرش ها، ايجاد يكپارچگي در نوار دور حياط؛

- منظرة قوي و كشش دار از داخل حجره ها؛

- چرخش سايه و نور در طول روز بر روي نماها؛

- نفوذ پرتو‌ آفتاب تا عمق حجره ها هنگام غروب؛

- سايه آدم هاي در رفت و آمد؛ تقويت بعدي ارتباطات؛

- سايه مشرفه براي تقويت وجودي آن؛

- ساية نماها بر روي سنگفرش، تقويت وجودي ضلعي كه‌‌ آفتاب نمي خورد و نسبت به بقيه اضلاع تضاد كمتري دارد؛

      v        پر كردن كل فضاي خالي حياط، با وجودي تأثير گذار كه هست ولي ديده نمي‌شود؛

در درونگرايي و مركز گرايي سنتي ها، عنصر حياط در اغلب موارد نقش هسته را ايفا مي‌كند، اما زماني كه به ماهيت حياط يا سيمان فضاي سر پوشيده تيمچه دقت كني، با يك فضاي وسيع «خالي» مواجه مي شويم اما، همان فضاي خالي بر مدد عناصر و مفاهيمي، ما تعدادي از آنها را بررسي كرديم؛ مثل نور در ارتباط با بقيه اجزاء مثل حجره‌ها، دالانها و آدم هاي نقش مهم «حيات» را ايفا مي كند...

 

:: برچسب‌ها: رایگان , دانلود , مقاله , ورد , word , مقاله معماری , سبك معماري در مجموعه سراي گلشن و تيمچه پوستي , سبك معماري در مجموعه سراي گلشن , سبك معماري در مجموعه سراي تيمچه پوستي , بازشوي چوبي , بازانداز , دالان , معماری , باستان شناسی , معماری ایرانی ,
:: بازدید از این مطلب : 148

|

امتیاز مطلب : 0

|

تعداد امتیازدهندگان : 0

|

مجموع امتیاز : 0